Wanneer perfectionisme niet meer werkt.
Perfectionisme, de eigenschap waarbij een zes of een zeven als falen wordt beschouwd. De lat ligt hoog. Je wilt maximaal presteren, de beste zijn, de liefste, de mooiste, de slimste en de grappigste. Allemaal nobele doelen maar het resultaat is vaak een hoop stress wat uiteindelijk vaak ook nog eens een obstakel is om al die mooie resultaten te behalen. En toch houden perfectionisten vaak vast aan hun perfectionisme omdat ze, zoals klinisch psycholoog Jeff Szymanski schrijft, hun perfectionisme zien als één van de meest waardevolle eigenschappen. Dit artikel duikt dieper in de wereld van perfectionisme, verkent de schaduwzijden en laat zien waarom je, in tegenstelling tot de gangbare tips & tricks, jouw perfectionisme dus niet zomaar kunt loslaten. We zullen ook licht schijnen op hoe je dan wel op een gezonde en positieve manier jouw perfectionisme in je leven kunt integreren.
Wat is perfectionisme?
Perfectionisme kan worden omschreven als de drang naar perfectie en de constante behoefte om foutloos te zijn in alle aspecten van het leven. Mensen die perfectionistisch zijn, stellen vaak hoge standaarden voor zichzelf en hebben de neiging om kritisch te zijn ten opzichte van hun eigen prestaties. Deze eigenschap kan zich manifesteren op verschillende gebieden, zoals werk, studie, en persoonlijke relaties.
Op het eerste oog lijkt perfectionisme een positieve eigenschap waarmee je veel in het leven kunt bereiken, maar achter de glanzende façade schuilen vaak innerlijke conflicten, onzekerheden en een voortdurend gevoel van ontoereikendheid. Perfectionisme gaat dan ook vaak gepaard met negatieve bijwerkingen die aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor het welzijn van een individu.
Is perfectionisme een kwaliteit?
Perfectionisme is als een tweesnijdend zwaard – scherp en indrukwekkend, maar ook gevaarlijk als het niet met zorg wordt gehanteerd. Het streven naar perfectie kan, zonder twijfel, buitengewone resultaten opleveren. Mensen met perfectionistische trekjes zijn vaak gedreven, toegewijd en bereid om alles te geven om hun doelen te bereiken. Echter, in de jacht op perfectie schuilt een valkuil. Wat op het eerste gezicht een bewonderenswaardige kwaliteit lijkt, kan al snel veranderen in een last die zwaar drukt op het welzijn van het individu.
De nadelen van perfectionisme
Achter de schermen van perfectie schuilen vaak onzichtbare nadelen. Het voortdurende streven naar foutloosheid kan leiden tot chronische stress, waarbij elke misstap wordt ervaren als een persoonlijk falen. Perfectionisme manifesteert zich vaak als een meedogenloze criticus, die zijn tol eist van zowel de mentale als fysieke gezondheid. Er is altijd een stemmetje in je achterhoofd die twijfel zaait over of je het wel goed genoeg hebt gedaan, of je niet meer had kunnen doen. Zelfs als je de hele dag keihard hebt gewerkt, kan een avondje dat ontspannen had moeten zijn, eindigen in een schuldgevoel over dat je onvoldoende hebt gepresteerd.
Sociale relaties kunnen ook lijden onder de druk van perfectie. Het constante verlangen naar excellentie kan leiden tot onrealistische verwachtingen van anderen, waardoor relaties onder druk komen te staan. Het is als het serveren van een drie-sterrenmaaltijd aan vrienden maar compleet voorbijgaan aan het idee dat het plezier van samenzijn misschien nog wel belangrijker is dan de “perfecte” gerechten. Het continue streven naar onbereikbare perfectie en de ervaren spanning die daarbij hoort kan op deze manier, zeker op lange termijn, leiden tot burn-out, angststoornissen en een gevoel van isolement.
Perfectionisme, omgaan met kritiek en faalangst
Perfectionisme en kritiek gaan hand in hand. Zolang iets nog niet perfect is, is er ruimte voor kritiek. Dat begint vaak bij zelfkritiek maar als na vele rondes perfectioneren de perfectionist haar werk dan eindelijk de wereld in slingert dan is externe kritiek vaak moeilijk te verkroppen. Als de perfectionist dan te horen krijgt dat het niet goed genoeg is dan slaat dat in als een bom.
Er zijn twee verschillende manieren hoe een perfectionist daar vaak mee omgaat:
- Vechten: De perfectionist schiet in de verdediging en vecht de kritiek aan. Er ontstaan woordenwisselingen waarin de perfectionist haar gelijk probeert te bewijzen.
- Vluchten: De perfectionist slaat dicht en geeft zichzelf de schuld.
In beide gevallen ziet de perfectionist externe kritiek als een afwijzing. Je hebt zo hard je best gedaan en nu is het nog niet goed genoeg. Blijkbaar kan ik het gewoon niet en ben ik het niet waard. Nu ziet iedereen dat ik dom ben, of niet geschikt. Het zijn vaak gedachten en gevoelens waar een perfectionist mee blijft zitten.
Het zijn vaak ook deze gedachten en gevoelens die de bron zijn van faalangst. De werkelijke angst gaat vaak niet eens zozeer over het falen zelf, maar over dit soort gevoelens, gedachten en ervaringen. Het geven van een presentatie, het leiden van een complex project waar veel van afhangt, zijn typisch situaties waarin de perfectionist extreem veel zorgen heeft over bijvoorbeeld wat andere mensen van zijn/haar presteren vinden.
De grote ironie van faalangst is dat door de stress die dat veroorzaakt het prestatieniveau juist wordt ondermijnd waardoor precies datgene gebeurt waar de perfectionist bang voor is: Het lukt niet goed, en anderen concluderen dat je dus ongeschikt bent. En op deze manier kan de perfectionist in een vicieuze cirkel komen omdat de onderliggende stress zowel het gevolg als de oorzaak is van faalangst. De faalangst zwengelt zichzelf aan.
Wanneer perfectionisme het obstakel wordt om verder te groeien.
“what got you here, won’t get you there”.
We hebben gezien dat perfectionisme tot buitengewone resultaten kan leiden. Vooral aan het begin van iemands carrière kan perfectionisme er ook toe leiden dat je een expert wordt binnen jouw vakgebied. Maar als de verantwoordelijkheden toenemen en het leven complexer wordt komt er een moment dat perfectionisme contraproductief wordt. Executive coach Marshall Goldsmith slaat de spijker op zijn kop met zijn quote “what got you here, won’t get you there”.
Als we dat vrij vertalen naar perfectionisme dan zien we het volgende:
Perfectionisme heeft ertoe geleid dat je:
- Mooie resultaten hebt geboekt.
- Successen hebt kunnen vieren.
- Veel hebt geleerd.
- Een expert bent geworden binnen jouw vakgebied.
- Aanzien hebt gekregen bij anderen.
En dat is allemaal fantastisch. Maar op een gegeven moment leidt datzelfde perfectionisme ertoe dat je:
- Het overzicht verliest.
- Een micro-manager wordt.
- Nooit tijd hebt.
- Altijd “aan” staat.
- Steeds aan de grens van een burn-out schuurt.
- Je relaties, zowel professioneel als privé, onder druk staan.
Perfectionisme heeft je tot grote hoogten gebracht, maar is nu het obstakel geworden om verder te groeien.
En dat is het moment dat je je perfectionisme, in ieder geval deels, zult moeten loslaten.
Perfectionisme loslaten. En waarom de gangbare tips niet werken.
Wanneer de lange termijn effecten van perfectionisme, zoals chronische stress en vermoeidheid, tot uiting komen, dan wil je er iets aan doen.
En op internet kom je allerlei tips tegen om je perfectionisme los te laten. Tips als “wees mild voor jezelf”, “accepteer jezelf” , “leg de lat niet te hoog”, etc. Natuurlijk zijn dat allemaal tips die aan te bevelen zijn, er is alleen 1 probleem:
De aard van de perfectionist is exact het tegenovergestelde. De perfectionist is super kritisch op zichzelf, accepteert niets totdat het perfect is, en legt de lat bizar hoog. Dat is nu eenmaal wat een perfectionist doet.
Zeggen tegen een perfectionist dat hij/zij mild voor zichzelf moet zijn, is als zeggen tegen ADHD’er dat hij/zij wat rustiger moet zijn. En misschien lukt het heel eventjes maar de ADHD’er zal al snel druk worden omdat de energie er gewoon uit moet, en de perfectionist zal snel de lat omhoog duwen en super kritisch zijn op zichzelf.
De goedbedoelde tips om van je perfectionisme af te komen werken dus vrijwel nooit op de lange termijn…
Maar dan nu het goede nieuws:
Je BENT geen perfectionist, maar IETS in jou is een perfectionist.
En dat IETS, is aangeleerd gedrag dat ooit geboren is uit een onderliggende onzekerheid. En iedere keer als diezelfde onzekerheid wordt getriggerd, gaat jouw perfectionisme aan.
Stel je voor:
- Je bent onzeker over spreken voor publiek, dan bereid je je presentatie perfect voor.
- Je bent onzeker over de mail die je naar je leidinggevende moet sturen, dan lees je ‘m nog 3 keer door voordat je op “send” klikt.
- Je bent onzeker of mensen je feestje leuk gaan vinden, dan verzorg je alles tot in de puntjes.
Als iets in jou ervoor zorgt dat alles perfect is, dan hoef jij je niet langer onzeker te voelen.
Perfectionisme kan dus gezien worden als een manier om vooral NIET met je diepgewortelde onzekerheid geconfronteerd te worden. En dat is exact de reden waarom de gangbare tips & tricks vaak maar tijdelijk werken: Ze nemen namelijk de onzekerheid, de motor achter een groot deel van je perfectionisme, niet weg. In zekere zin vermijd je je perfectionisme juist. Je probeert er vanaf te komen. Het is alsof je steeds een grote strandbal onder water probeert te duwen. Vroeg of laat zal deze ongecontroleerd omhoog springen.
En dat is waarom wij bij Amor-Fati verder gaan dan “omdenken”. In plaats van zeggen “wees niet zo streng voor jezelf” nodigen wij je uit om naar je onzekerheid toe te gaan. Om het op een niet-oordelende manier te verkennen en te leren om er OK mee te zijn. Je bent niet onzeker, maar iets in jouw is onzeker, en dat is ok.
Je zult merken dat, wanneer je geleerd hebt ok te zijn met je onzekerheid, dat het allemaal wat minder zwaar wordt. En als de onzekerheid dan wat lichter is geworden, moet alles dan nog steeds perfect? Waarschijnlijk niet, tenzij het echt nodig is. Je hebt dan geleerd om je perfectionisme in te zetten wanneer het nuttig is en het te laten wanneer het helemaal niet hoeft.
Focussen als techniek om met perfectionisme om te gaan.
Een krachtige techniek om hier op deze manier mee te leren omgaan heet “Focussen”. Paradoxaal genoeg probeer je dus niet van je perfectionisme af te komen, maar je probeert je ermee te verzoenen. Focussen is aandacht hebben voor iets dat in het lijf gevoeld wordt, of wil worden. Dit helpt je om je niet automatisch meer te identificeren met dat wat angstig, boos of verdrietig is. Focussen helpt je om een nieuw perspectief te krijgen, om gevoelens te verwerken, om te voelen wat je werkelijk wilt, om stress te verlagen en meer.
Praktisch gezien kun je de volgende oefening proberen die maar een minuut of 5 hoeft te duren:
- Anticipeer op een moment waarop jouw perfectionisme waarschijnlijk wordt getriggerd, zoals bij het voorbereiden van een presentatie.
- Wees in dat moment extra opmerkzaam voor wanneer jouw perfectionisme de kop opsteekt. Voel je spanning in je schouders of gezicht? Zit je ademhaling hoog? Sta je lang stil bij kleine details die niet zo belangrijk zijn?
- Zodra je dat voelt, sluit dan je ogen en zeg (hardop of in jezelf): Iets in mij wil dit perfect doen.
- Neem even de tijd om je aandacht te richten op de plek in je lichaam waar je de spanning voelt die bij jouw perfectionisme hoort.
- Wees daar even bij zonder te proberen om iets te veranderen. Erken gewoon dat daar die spanning is, en dat iets in jou geneigd is om het allemaal zo perfect mogelijk te doen.
- Zijn er woorden of beelden die naar boven komen en die illustratief zijn voor de perfectionist in jou? Registreer dat even, en kijk ook of je, al dan niet, veranderingen kunt waarnemen.
- Bedank de perfectionist in jou voor zijn/haar inzet en nodig hem/haar uit om deze oefening binnenkort nog eens te doen.
- Haal een paar keer diep adem, laat je schouders zakken en open je ogen.
Tijdens deze oefening heb je even contact gemaakt met de perfectionist in jou. M.a.w, je bent geen perfectionist, maar iets in jou is een perfectionist. Wij noemen dat “ver-ietsen”. En door daar
met compassie naar te kijken geef je de perfectionist in jou de aandacht waar het naar op zoek is. Als je op deze manier een band opbouwt met de perfectionist in jou en beter leert over zijn/haar motieven dan lukt het vaak veel beter om het in te zetten wanneer het nodig is, en het te laten wanneer het eigenlijk helemaal niet hoeft.
Hoe nu verder?
Het is natuurlijk mogelijk om hier zelf mee aan de slag te gaan en wellicht gaat je dat ook wat opleveren. Maar wat als je hierin toch vastloopt? Of het duurt allemaal erg lang. Of je dreigt steeds weer terug te vallen in oude patronen. Vaak lukt het een stuk beter onder begeleiding van een ervaren coach/trainer die hiervoor is opgeleid. Het kan namelijk zijn dat er ‘iets’ is dat je niet ziet. En dat is logisch, veel gaat onbewust, iedereen heeft blinde vlekken. Wil je eens verder praten met iemand die hierin gespecialiseerd is? Plan dan eens een vrijblijvende afspraak met Wouter of René. We maken kennis en creëren op basis van jouw specifieke situatie een routekaart die zal leiden tot meer rust, energie, voldoening en verbinding.
De agenda van Wouter vind je hier; afspraak inplannen met Wouter
En die van René hier; afspraak inplannen met René
Wat je dat kan opleveren? Lees even wat Marjan hierover terug geeft:
In 1 uur tijd kon je mijn probleem, om een vastzittend patroon te doorbreken, op een heldere en prettige wijze uiteenzetten en verbeteren. Jouw inzicht en jouw manier van meedenken hebben mij gestimuleerd om te veranderen.
Wouter, je werkt echt vanuit een menslievend en gepassioneerd gevoel om problemen op een prettige manier aan te pakken. Daarbij laat je, via het stellen van gerichte vragen, iemand zelf tot het besef komen om zijn of haar probleem op een doelgerichte manier in kleine stapjes anders te benaderen. Jouw werkwijze is wat betreft mijn kwestie bijvoorbeeld meer gelegen in “Omarm het probleem” dan ertegen te strijden. Een wellicht filosofische aanpak die heel goed kan werken. Ik ga het wel toepassen! Heel hartelijk dank Wouter voor je inzet en je prettige manier van communiceren. Ik heb er veel van geleerd!
We hopen je snel te ontmoeten.
René & Wouter
